Özbekler Telegram Uygulamasını Sevmeyi (ve Onunla Yaşamayı) Nasıl Öğrendi

Özbekistan’da adettendir, yakın arkadaşlar ayrılırken birbirilerine “gaplaşamız” ya da “telefonlaşamız” derler. Bu sözler “tekrar görüşürüz” ya da “telefonlaşırız” anlamına gelmektedir. Ancak son zamanlarda Özbekler daha çok “telegramlaşamız” demeye başladılar: Telegram’da görüşelim.

Telegram Özbekistan’da kullanılan en yaygın sosyal mesajlaşma uygulaması ve birçok insan için ülkede internet kavramına hükmeden bir uygulama haline gelmiş bulunuyor.

Bu yazı yayına hazırlanırken Telegram Özbekistan’da Instagram’dan sonra iOS üzerinden en çok indirilen ikinci ve Android cihazlar için de Share’den sonra en çok indirilen ikinci uygulamaydı. (üstte ve alttaki ekran görüntülerine bakınız)

Rus girişimci Pavel Durov tarafından geliştirilen ve iktidar tarafından kendi ülkesinde engellenen Telegram uygulamasında kullanıcılar özel mesajlar gönderebiliyor, grup sohbetleri gerçekleştirebiliyor ve bir mikroblog ya da “kanal” oluşturabiliyor.

Zahmetsiz yönetilebilmeleri ve kullanıcı dostu yapıları nedeniyle bu kanallar Özbekistan’da en yaygın kullanılan bilgi kaynağı haline gelmiş durumda.

Şu anda uygulamanın dünya çapında en büyük 20 kanalı arasında birkaç tane Özbekçe kanal bulunuyor. Özbekçe kanalları yalnızca, Telegram çılgınlığının uzun süre önce başlamış olduğu İran’daki kullanıcıların takip ettiği Farsça kanallar geride bırakıyor.

Abone sayısı bakımından en büyük Özbek kanalı Özbekçe “en iyi kanal” anlamına gelen “Kanallani Dodasi”.  Bu kanalın 810 bin abonesi var ve bu sayı ülke nüfusunun %2,5’ine denk geliyor.

2013 yılında Özbekistan’da tüm mesajlaşma servislerinin hızlı yükselişiyle birlikte yetkililerin operatörlere her bir abone üzerinden ödenmesi gereken bir abonelik vergisi getirmesi mobil iletişim giderlerinde ciddi bir artışa neden oldu.

O dönemde Özbek kullanıcılar Telegram’ın sene sonuna doğru android sürümü yayınlana kadar değişik mesajlaşma uygulamalarını denediler ve sonunda Telegram’a geçtiler.

Hesap yöneticilerinin sağlıklı beslenme deneyimlerini, okul hayatına dair veya iş hayatına atılırken yaşanan sorunlara dair çözüm önerilerini paylaştıkları uygulamanın popülaritesi kulaktan kulağa ve kişisel bağlantılar üzerinden hızla yükseldi.

Aynı zamanda Telegram grupları da hararetli tartışmaların mekanı haline gelmiş durumda.

Önceleri Özbek toplulukların sorunları çay takımları ve pilav kaseleriyle dolu geniş masalardaki toplantılarda çözümlenirken, şimdilerde bu işler Telegram’da çözüme kavuşuyor. Bu mesajlaşma uygulaması henüz Özbeklerin mahalle ve komşuluk adetlerinin yerini almış değil ancak kendine iyi bir yer edinmiş durumda ve şimdilik bir yere ayrılacak gibi görünmüyor.

İnternet hızının düşük olduğu bir ülkede Telegram uygulamasının en temel avantajlarından biri, diğer mesajlaşma uygulamalarına nazaran oldukça düşük veri trafiği kullanmasıdır.

Nispeten daha iyi veri şifreleme özelliğine sahip olması da uygulamanın diğer bir avantajı olarak öne çıkıyor. Bu özelliği nedeniyle uygulama Rus internet düzenleme kurumu Roskomnadzor’un hedefine oturdu ve Telegram’ı kendilerine şifreleme bilgilerini sunmaması nedeniyle geçtiğimiz yıl engellediler. Bu durumdan kaynaklı, Rusya’da göçmen işçi olarak bulunan yüzbinlerce Özbek bu engellemenin üstesinden gelecek yöntemlere yönelmiş durumda.

Özbekistan’da hükümet Ekim 2017’de Facebook gibi bazı sosyal medya uygulamalarına engelleme getirmesine rağmen Telegram’ı sansürlemedi. Ocak 2019’a kadar süren yasaklı dönemde Facebook’a erişmek için VPN kullanımından kaynaklanan hız kaybı ve gereksiz veri trafiği nedeniyle bir çok tanınmış blogger Telegram’a yöneldi.

İktidarın bu uygulamanın hızla büyümesine izin vermiş olduğunu görmek şaşırtıcı bir şey.

Telegram Özbekistan’da pornografi gibi sansürlenen içerikler için de bir çekim merkezi haline gelmiş durumda. Kullanıcılar anonim kalabildiklerinden hakaret, trolleme, yerel yalan haberler ve internetle ilişkilendirilen tüm diğer olumsuz eylemlerin de çıkış noktası olarak görülüyor.

Ancak daha önemlisi,  uzun yıllar devlet başkanı olan İslam Karimov’un 2016’da ölümünden sonra, ülke daha ılımlı bir otoriter yönetim altında nispeten rahatlamış bir haldeyken Telegram eşi görülmemiş düzeyde siyasi tartışmaların yürütüldüğü bir platform hizmeti vermeye başladı.

Bu durumun en belirgin örneklerinden biri geçtiğimiz yılın sonbaharında kötü bir hasat dönemi yaşanmasının ardından ceza olarak çiftçilerin yetkililer karşısında bir sulama kanalında bekletilmesinin görüntüleri internette yayınlanınca yaşandı.

Telegram yerel yöneticilerin çiftçileri aşağıladığı “sulama kanalı” olayına karşı gerçekleşen toplumsal tepkiye önayak oldu. Fotoğraf yerel medya tarafından yaygın bir şekilde paylaşıldı ve basıldı.

Resim ortaya çıktıktan sonraki günlerde Telegram toplumsal infialin merkezi oldu. Kullanıcılar olay esnasında yerel yöneticilerle birlikte cezalandırmayı izleyen başbakan yardımcısı Zoir Mirzayev’in kendisinin de bir sulama kanalında dikilmesi çağrısında bulundular. Çiftçilere destek amacıyla sulama kanallarında dikilip resim çeken Özbek kullanıcıların resimleri ve “kızgın yöneticilere karşı en iyi çözüm” olarak sunulan su geçirmez çizme gibi sahte reklamlar dolaşıma girdi.

Sonuçta Mirzayev, yöneticilerin görevinin halka hizmetkar olmak olduğunu ifade eden Devlet Başkanı Şevket Mirziyovev tarafından kovuldu.

Öte yandan hükümetin de Telegram’da önemli bir ağırlığı var. Sayısız hükümet yanlısı hesap ve robot hesabın yanında devlet kurumlarının ve hatta Mirziyoyev’in bile 250,000’den fazla takipçisi olan bir resmi kanalı bulunuyor.

Tüm bunlara ek olarak Telegram ticari işler için de bir çekim merkezine dönüşüyor.

Tıpkı diğer ülkelerde Instagram ve YouTube için olduğu gibi en sevilen bloggerlar hırçın bir şekilde takipçilerini artırmak ve içerikleriyle gelir elde etmek için yollar ararken son zamanlarda Telegram mağazaları sanal kapılarını müşterilerine açıyor.

Mobil operatörü Ucell gibi önde gelen şirketler yüksek sayıda kullanıcısı olan kanallarda reklamlarının görünmesi için büyük miktarda para harcıyor. 50,000 abonesi olan bir kanalda tek bir reklam filmi gösterimi şu an da 24 dolar tutuyor.

Geçici bir heves olmaktan uzak, Telegram Özbekistan’da gittikçe daha güçlenip yaygınlaşıyor. Bir zamanlar ülkede neredeyse şans eseri büyümeye başlayan bu uygulama artık bir ulusun aynası haline geldi.

Bu makalenin önceki bir versiyonunda yanlışlıkla Özbekistan’da Facebook üzerindeki engellemenin Ekim 2018’den Ocak 2019’a kadar sürdüğü belirtilmiştir. Doğrusu, “engelleme Ekim 2017’de başlamıştır” şeklinde olacaktır..

Sohbet başlatın

Yazarlar, lütfen giriş »

Kılavuz

  • Tüm yorumlar onaydan geçirilir. Yorumunuzu birden fazla göndermeyin, yoksa reklam olarak işaretlenebilir.
  • Lütfen diğerlerine saygı gösterin. Nefret, küfür ve kişisel saldırı içeren yorumlar onaylanmayacaktır.