”Moby Dick”in Makedonyalı Çevirmeni Ognen Čemerski (42) Meraklı Bir Dilbilimci ve Görevine Bağlı Bir Eğitimciydi

Ognen Čemerski arkadaşı ve meslektaşı Jasna Koteska ile öğrenci yürüyüşü sırasında, 14 Kasım 2014. Fotoğraf Vančo Džambaski, CC BY-NC-SA.

Dilbilimci Ognen Čemerski'nin hayatının baharını 42 yaşında sona erdiren kanser sebepli ölümü Makedonya halkını derinden sarsmıştır. İlk olarak arkadaşları, daha sonra çalışmalarının hayranları ve meslektaşlarından oluşan geniş bir kesim yaslarını, çevirmenlik ve akademisyenlik kariyerine dair anılarını Facebook'ta ifade etti.

Čemerski, Üsküp Kril Metodi Üniversitesi ”Blaze Koneski” Filoloji Fakültesi'nde öğretim üyesi (yardımcı profesör) olarak görev yaptı ve kendisini 2014 ve 1025 yıllarındaki öğrenci protestolarına açık destek vermiş olan Profesörler Genel Kurulu'nun kurucularından biri olarak temeyyüz etmiştir.

Bir çevirmen olarak, Čemerski Amerikan klasiklerinden Herman Melville'in ”Moby Dick” romanının yeniden çevirisiyle süregelen kültürel bir miras bırakmıştır, ki birçok basın kuruluşu ölüm ilanlarında buna değinmiştir.

Denizle ilgili bir romanı ”kara ile kuşatılmış” bir dile çevirmenin zorlukları

Čemerski, ABD, Iowa'daki Graceland Universitesi‘nde lisans eğitimi sırasında başlamış bir proje olan ”Moby-Dick”in çevisi üzerinde 12 yıla yakın bir süre çalıştı.  Bunu bilimsel bir çalışma olarak yürüttü ve dilbilim alanındaki yüksek lisans tezine dayanak olarak kullandı.

”Moby-Dick veya Balina” Herman Melville, Makedonyacaya Ognen Čemerski tarafından çevrilmiştir. Fotoğraf GV, CC-BY.

Bu ”Moby-Dick”in Makedonca yapılan ilk çevirisi değildi. 1980'lerde yayımlanan Sırp-Hırvatça'dan çevrilen ve kalıcı bir tesir yaratmayan bir baskısı vardı.

1851'yılından deniz yolculuğu ve balinacılık ile ilgili bir kitabı çevirmenin en büyük sorunu Makedonca'nın deniz ile ilgili terminoloji eksikliğiydi. Son yüzyıllarda etnik Makedonya nüfusunun çoğunluğu özellikle yelkencilik ve denize uzak kalmıştır ve birlikte kara ile çevrilmiştir. Bunun üstesinden gelmek için, İngilizce terimlerin kökenlerini keşfedip kelime dağarcığını yeniden yapılandırmak zorunda kalmış ve daha sonra Makedonca ve diğer Slav dillerinde eşdeğerlerini aramıştır.

Graceland Universitesi çalışanlarının yayınladığı podcastte bahsettiği gibi, Čemerski, Melville'in kullandığı İngilizceyi ince ayrıntılarıyla çözümledi. Bu; Shakespeare ve Milton gibi eski yazarlardan etkilenmeyi ve 19. yüzyılın ortasındaki Amerikan okurlarına bile eski gelen  Quaker'ların –denizcilik endüstrisini işleten dini bir grup– lehçesinin kullanımını da içermektedir. Edebi göndergelerle karşılaştığında, klasik İngiliz eserlerinin diğer Makedon çevirmenlerce yapılan çevirilerinden, aynı dönemdeki Makedon yazarların korunmuş yazmalarında bulunan eski dilden ve Eski Kilise Slavcası‘nda yazılan dini edebiyattan yardım aldı.

Čemerski'nin karşılaştığı en büyük zorluk İngilizcede Amerikan denizcilerince geminin kısımlarını adlandırmak için kullanılan ve İngilizcede basmakalıp hale gelmiş günlük terimlerin Makedon kelime dağarcığındaki eksikliğiydi. Bu kelimelerin kökenlerini araştırarak marangozdan; duvar işçisine veya çiftçiye çeşitli esnafların kullandığı eşdeğer Makedonca kelimeler bulmayı başarmıştı çünkü yelkenli gemilerde kullanılan tüm teknoloji karada üretilmişti.

Fishing boat from Ohrid, Macedonia, museum reconstruction.

20. yüzyılın başlarına kadar Ohrid Gölü balıkçıları tarafından kullanılan geleneksel balıkçı salının yeniden yapılandırılmış hali, Ohrid Müzesi. Fotoğraf GV,CC-BY.

Ayrıca ülkedeki en büyük üç gölün (Ohrid, Prespa ve Dojran) etrafında yaşayan balıkçıların lehçelerinden oluşan mesleki dili de incelemiştir. Tarihsel olarak bu insanlar ticaretlerini sürdürmek için birçok çeşit sandal kullanmıştır ve terminolojileri yelkenli gemilerin kısımlarına aktarılabilir. Čemerski, denizcilik terminolojisinin özellikle Adriyatik Denizi kıyısında kullanılan Slav dillerindeki gelişimini karşılaştırdı.

Önde gelen hakemli edebiyat ve sanat dergisi Blesok | Shine 2012'de 9.bölümün bir örneğini yayımladı. Çevirinin yayımlanmasından önce, Čemerski'nin itibarından dolayı Makedon Twitter kullanıcıları hevesle bekliyordu. Örneğin bu mesaj dizisinde en uygun terimleri bulmak için Ohrid balıkçılarıyla nasıl konuştuğunu tartışıyorlar.

Bu çabaları karşılıksız kalmadı çünkü ”Moby-Dick” yayımlandığında ortaya çıkan çeviri döneme yankı getirmişti.

Doğruluğuna inandığı şey için savaşan bir adam 

Čemerski bir profesör olarak akademik özgürlüğün iyileştirilmesine yönelik düzeltmeler talep eden eylemlere katılsa dahi kendisini bir aktivist olarak görmedi. Sosyal medyada, ülkede gerginliklerin yaşandığı dönemlerde halkı etkileyen sorunları tartıştı.

19 Mayıs 2015'te, evinin yakınlarında meydana gelen yolsuzluk karşıtı protestolar döneminde, sosyal dayanışması yıllarca süren halkçı propaganda ve baskıcı eğilimleri olan bir devlet tarafından önemli derecede zarar görmüş bir ülkede yaşamanın etkisine kanıt olan bir deneyimini anlattı.

Вчера, во маало, еден припит комшија, кого го познавам уште од кога бев дете, се обиде да ме денунцира пред специјалци што си купуваа сладолед во маалската пилјара. Не реагираа ама баш ич, но се згрозив кога видов како сосед може да покаже со прст кон тебе и да лаже, во очи да те гледа и да лаже дека си тепал полиција, дека си зборувал на бина, па уште и да вика до небо баш додека полицајците се мачат да се решат кој сладолед да го изберат од богатиот асортиман. Вака, од дистанца, неговиот испад е комично нарушување на слатките изборни маки на полицајците и на мојот мир, ама страшно е кога ќе видиш дека, ако затреба, има комшии што би ти пресудиле со лага. Никаков мирен разговор не помага кога ќе им се вкрват очите.

Dün, çocukluğumdan beri tanıdığım, birşekilde sarhoş komşum, marketten dondurma alan polislerin önünde beni etmeye suçlamaya çalıştı. Onlar hiçbir tepki vermedi fakat ben bir komşunun seni parmakla gösterip yalan söyleyebilmesi karşısında dehşete düşmüştüm. Kendi komşun gözünün içine bakıp yalan söyleyebiliyordu, polise küfrettiğini söyleyerek, sahnede bir konuşma yaptığını ve onun polislerin birçok çeşit arasından hangi dondurmayı seçeceğine karar vermekle uğraşırken yeri göğü inletmesini izlemek korkunçtu. Şimdi geçmişe baktığımda, bu taşkınlığı yalnızca seçim süreçlerinde polislerin tatlı eziyetine ve benim huzuruma komik bir şekilde rahatsızlık verme gibi gözüküyor fakat eğer gerekli olursa suçlu olduğunu kanıtlamak için seve seve yalan söyleyecek komşuların olacağını bilmek oldukça korkutucu. Gözleri karardığında soğukkanlılıkla yapılan hiçbir açıklama işe yaramayacaktır.

2016'da Čemerski, başbakanın yüksek derece yolsuzluk şüphelileri için af çıkarma kararına karşı yapılan protestolara katıldı. Başbakan President Gjorge Ivanov'a ithafen Čemerski‘nin babası Gligor Čemerski (1940-2016) tarafından yapılan devasa mozaiklerle dolu bir salon kullanmamasını, çünkü ”onların temsil ettiği tüm değerleri çiğnediğini” söyleyerek halka açık bir talep yayınladı.

Hayatı boyunca Čemerski geçmişte hem yerel hem küresel, özellikle İkinci Dünya Savaşının anti faşistlik hareketine karşı özgürlük için yapılan birçok mücadelenin mirasını desteklemiş ve ilham kaynağı olmuştur. Örneğin bu gönderinin başındaki fotoğrafta yer alan göğsündeki poster 1941 yılındaki Kragujevac Katliamı‘nda bir öğretmenin son sözlerine  ve pozu Yugoslav kahraman Stjepan Filipović‘in meşhur hareketine göndermede bulunmaktadır. Bazı endişelerini çeviri süreciyle ve dil ve toplum arasındaki karşılıklı etkileşimle ilgili yazdığı nükteli makaleler aracılığıyla aktarmıştır.

Čemerski'nin eşi hayattadır; ardında iki çocuk bırakmıştır.

Sohbet başlatın

Yazarlar, lütfen giriş »

Kılavuz

  • Tüm yorumlar onaydan geçirilir. Yorumunuzu birden fazla göndermeyin, yoksa reklam olarak işaretlenebilir.
  • Lütfen diğerlerine saygı gösterin. Nefret, küfür ve kişisel saldırı içeren yorumlar onaylanmayacaktır.